موسیقی تربت‌جام

موسیقی تربت‌جام قدمت و پیشینه‌ای طولانی در فرهنگ ایران دارد.دوتار مهم‌ترین و شایع‌ترین ساز در میان مردم تربت‌جام است که آن را به مهارت تمام می‌نوازند. از مشهور ترین مقامهای موسیقی تربت‌جام می‌توان به این موارد اشاره کرد: مقام الله، نوایی، اشترخجو، سبز پری، کبک زری، سرحدی و جمشیدی. از دوتار نوازان برجسته تربت‌جام می‌توان به غلام‌علی پورعطایی، حسین سمندری، عبداله سرور احمدی، ذوالفقار علی عسکریان اشاره کرد. استاد نورمحمد درپور یکی از خوانندگان مشهور موسیقی تربت‌جام است.

موسیقی ترکمن

از ويژگيهاي فرهنگ هر جامعه كه متناسب با محيط زندگي ، عادات و آداب اجتماعي و طبيعت پاك
انساني است، موسيقي در معناي سازها، آهنگ ها و سرودهايي است كه مجموعاً زبان حال و

مترجم احساسات و عواطف مردم است كه از گذشته ي بسيار دور از نسلي به نسل بعد منتقل

شده، به عنوان جزئي از فرهنگ قومي با روح و جان مردم درآميخته به حيات خود ادامه مي دهد.

موسيقي فولكلوريك[1] تركمن به عنوان يكي از غني ترين انواع موسيقي شرق، همانند موسيقي

ساير ملل كه ريشه در عقايد مردم دارد، از ذهن مردم و آرزوهاي آنان الهام مي گيرد و مملو از تنوع

و غناي ملي، حماسي و تاريخي است، كه همچون سرزمين مادري سرگذشتي افتخارآميز و سررشته

به آن دارد. اين موسيقي كه از غمها، شاديها، دردها و شهامت هاي مردمي آنها سرچشمه مي گيرد،

نشانگر احساس، بيان و فرياد مشترك اين قوم، از وراي سال ها كار و كوشش و مبارزه بوده است.

موسيقي در تركمن صحرا از ديرباز به عنوان يك ركن معنوي در زندگي مردم منطقه حضور داشته، و

عمدتاً بوسيله بخشي ها كه سند زنده تاريخ و قوميت مردم اين خطه هستند، حفظ و اشاعه يافته

است. مردم تركمن با موسيقي زندگي مي كنند نه اين كه بر حسب تفنن بدان روي آورند. عموماً

موسيقي تركمن به واسطه ويژگي هاي خود عاري از لهو و لعب بوده و نوعي آرامش به شنوندگان

القا مي كند و شنوندگان درحالي كه گرداگرد بخشي ها نشسته اند در سكوت كامل به نغمه هاي

موسيقي گوش فرا مي دهند.

موسيقي تركمني كه در رديف موسيقي هاي مقامي[2] شناخته مي شود در مقايسه با موسيقي

غير مقامي از محتواي عميق تر و گستردگي بيش تري برخوردار است . موسيقي بزرگ تركمن را

موقام ( مقام ) مي گويند.



مقامات به دو گروه خلق موقامي (مقامات مردمي) و حان موقامي (مقامات درباري) تقسيم مي شوند.



« خلق موقامي » يعني هنر عامّه، تجلي ذوق، فكر و احساس انسان عامي به صورت آثار هنري بدون

هيچ تكلف و در نهايت ساده انديشي . هنري كه بر واقع گرايي و بي پيرايگي و انديشه جمعي استوار

است.

« حان موقامي » يعني هنر خاصّه، هنر تفاخر و مدح و ستايش خان ها و بيگ ها، هنر قراردادي و واقع

گريز كه بر انديشه و خصلت فردي و سليقه شخصي متكي است.



لازم به ذكر است كه خود خلق موقاي (مقامات مردمي) نيز به بخش هاي مختلف و متفاوتي تقسيم

مي شوند كه عبارتند از :

1- مقامات حماسي

خلق موقامي 2- مقامات تاريخي

3- مقامات عاشقانه

موقام لر 4- مقامات عارفانه

5- مقامات طبيعت گرايي



حان موقامي : مدح و ستايش خان ها وبيگ ها




يوسپنسكي Uspenskiy يكي از بزرگ ترين محققين موسيقي كه تمامي موسيقي هاي اقوام ترك

زبان آسياي مركزي را به نت درآورده و تحقيقات گسترده اي در انواع موسيقي اين مناطق نيز به عمل

آورده پس از مطالعات فراوان در فولكلور تركمني « آيدم » (مقامات ) را به انواع زير تقسيم كرده است :



1-آثار ديني و اخلاقي

2-آثار پر مضمون و حزن انگيز هجران و شكوه و شكايت از زندگاني

3- آثار جنگي و شكارچي گري

4- آثار عاشقانه

5-آثار درماني

6-آثار تاريخی



در موسيقي تركمن مقامات و قطعات فراواني وجود دارد كه نعداد آنها حدوداً به پانصد مقام مي رسد كه هركدام از حادثه و حكايتي سخن مي گويند. اسامي برخي از اين مقامات تركمني عبارتند از :



1-گوك دفه موقامي 2- بال صاياد موقامي

3- بيكه حالان موقامي 4- كچ پلك موقامي

5- آت چاپان موقامي 6- آزاد لئق موقامي

كه پرداختن به اين مقامات از حوصله اين سخن خارج مي باشد.



موسيقي تركمن در چهار دستگاه « مخمس ، قرق لار و تشنيد و نوايي » اجرا مي گردد.

موسيقي تركمني را از نظر نقش پيام رساني و تأثير گذاري مي توان به گونه هاي زير طبقه بندي نمود :



الف- موسيقي عاطفي : اجراي اين گونه موسيقي به صورت آوازي است. مادر با آوايي حزين

احساسات و آرزوها و تمايلات عاطفي خود را به فرزندش ابراز مي دارد. اين گونه موسيقي را لالايي

و در اصطلاح تركمني « هودي » Hudi مي نامند.

ب- موسيقي تغزلي : در اين گونه موسيقي خواننده سوز و گداز عاشقانه و شرح هجران و فراق

معشوق را بيان مي دارد. موسيقي تغزلي را مي توان به دو شكل « لأله » خواني و چوپاني خواني

تقسيم كرد. لأله را دختران جوان در جمع همسالان مي خوانند. در اين جمع معمولاً يكي از دختران

سازي به نام « قاوز » Gavuz كه هان زنبورك است مي نوازد و يكي از دختران كه از صدايي خوش

بهره مند است مي خواند و شوري بر مي انگيزد.



ساير انواع مي توان به موسيقي حماسي- رزمي ،موسيقي بزمي و موسيقي آييني اشاره كرد.



در يك نگاه كلي مي توان گفت موسيقي تركمن

از طبيعت و جغرافياي منطقه الهام گرفته است.



صداي حركت ايل ( صداي سم اسبان، هي هي مردان، همهمه گله گوسفندان ) ، صداي آب و باد و باران ،

صداي نفس صيادان و نمد مالان ، صداي چرخ نخ ريسي و شانه قالي بافي ، صداي خنده و گريه كودكان ،

همه اين صداها در برخورد با احساسات و ذهنيات يك نوازنده تركمن، به صورت اصوات موسيقي

درمي آيند.

به ديگر سخن نوازنده هنرمند تركمن همچون هر نوازنده بومي ديگر آهنگ ها و نغمه هايش را با الهام از محيط زيست طبيعي و اجتماعي و فرهنگي خود مي آفريند.

اغلب فرهنگ‌هاى پيشرفته علاوه بر موسيقى به اصطلاح سنتى خود، داراى موسيقى ديگرى نيز هستند که به آن موسيقى محلى گفته مى‌شود. موسيقى همهٔ احتياجات مردم را در خود منعکس مى‌کرده است و به تمام شئون فردى و اجتماعى تعلق داشته است. در فرهنگ‌هاى اواخر عصر حَجَر، موسيقى‌دان شفادهنده‌اى است که سلامتى را به انسان بازمى‌گرداند. اين ديدگاه در فرهنگ بسيارى از نقاط جهان و از جمله بخش‌هاى قابل توجهى از ايران ديده مى‌شود. اين بخش از فرهنگ موسيقى احتمالاً جزء فرهنگى کلى‌تر است که قدمت آن به دوران حجر مى‌رسد. در تاريخ‌هاى رسمى هنر از اين گونهٔ موسيقى به ندرت ذکرى به بيان آمده است؛ در حالى‌که بازتاب زندگى عملى و سادهٔ پيشينيان محسوب مى‌شود. موسيقى محلى در قلمرو شاخه‌اى يا گونه‌اى از فرهنگ و هنر قرار مى‌گيرد که به آن فرهنگ عامه مى‌گويند. از ويژگى‌هاى موسيقى بومي، سادگى و بى‌پيرايه بودن آن است. در موسيقى بومى يا محلى ايران از يک‌سو نقش هنرهاى اوليه، باورها، احساسات و به‌طورکلى زندگى گذشتگان را مى‌توان بازيافت و از سوى ديگر جلوه‌هاى طبيعت را جزء اصلى موسيقى محلى ايران را ترانه‌ها تشکيل مى‌دهند. در بسيارى از اين ترانه‌ها يادى از افسانه‌ها و داستان‌هاى آشناى محلى شده است. در روزگاران گذشته بين شعر و موسيقى پيوندى بسيار عميق و استوار وجود داشته است. با آنکه موسيقى محلى به مناسبت نامش چنين بنظر مى‌رسد که در هر محلى بايد رنگ و بوى مخصوص به‌خود داشته باشد و در بسيارى از موارد همينطور است؛ اما پژوهشظهاى انجام شده نشان مى‌دهد که در عين حال با داشتن چنين ويژگي، بين موسيقى بومى نقاط مختلف ايران، شباهت‌هايى وجود دارد. از ويژگى‌هاى موسيقى محلى در ايران کارآيى آن در مراسم مذهبى است. بنابر آنچه در تاريخ آمده مغ‌ها در دورهٔ هخامنشى نيايش‌هاى خود را با آهنگ مى‌خوانده‌اند. موسيقى‌سازى به قدر موسيقى آوازى محلى نتوانسته رشد کند؛ چون موسيقى آوازى از لحاظ تاريخى مقدم بوده و بشر به آسانى توانسته در هر شرايطى و يا در هر مکانى آواز بخواند؛ اما سازها در مراحل پيشرفته‌تر تمدن و به‌تدريج ساخته شده‌اند و سپس مورد استفاده قرار گرفته‌اند. سازهاى بومى و محلى به‌دليل باقى ماندن ساختار اوليه و اصيل آنها و يا لااقل مقدار زيادى از آن ويژگى‌ها در حد خود به شناخت سازشناسى و در نتيجه تاريخ موسيقى ايران کمک مى‌کنند.

منبع: www.aftabir.com

ساکسوفون
یکی از سازهای بادی است که یک قمیش دارد. این ساز را آدولف ساکس در سال‌های ۱۸۴۰ اختراع کرد و بنام او سکسوفون نام گرفت.

ساکسوفون انواعی مانند ساکسوفون سوپرانو، ساکسوفون آلتو و ساکسوفون تنور دارد، که تفاوت آن‌ها در دامنه صدایی آن‌ها است. اگرچه این ساز در اصل برای ارکستر و دسته موزیک نظامی تهیه شد ولی امروزه بیشتر در موسیقی جاز و مردم‌پسند به کار می‌رود.

کورنت
از سازهای بادی برنجی و بسیار شبیه به ترومپت است.

فرق کورنت با ترومپت این است که لوله ترومپت (بجز در انتها) در همه طول مسیرش قطری یکسان دارد، در حالی‌که لوله کورنت از قسمت دهانی تا انتهای ساز بتدریج گشادتر می‌شود. همین تفاوت باعث صدای گرم و متفاوت کورنت با ترومپت می‌شود.

کورنت در واقع نوع کلیددار شیپور است و از قدیم در دسته‌های موسیقی نظامی بکار می‌رفت و می‌رود.

شیپور
یا بوق، ساده‌ترین ساز بادی برنجی است. در این ساز وسیله‌ای برای تغییر ارتفاع وجود ندارد و نوازنده باید با تغییر دادن حالت لب‌ها و دهان خود نت‌ها را عوض کند.

شیپور بیشتر در عرصهٔ نظامی برای اجرای علامت‌های صوتی مانند بیدارباش بکار می‌رود.

در ایران در بعضی از عزاداری‌های ماه محرم یا در تعزیه نیز بکار می‌رود.

ساز کورنت نوع کلیددار شیپور است.

توبای واگنر
یا توبای بایرویت، یکی از سازهای بادی برنجی است، ولی برخلاف نامش از خانواده توبا نیست و بیشتر به کُر نزدیک است. صدای آن چیزی میان صدای کُر و توبا است.

این ساز را ریچارد واگنر برای کاربرد در اجرای اپراهای عظیم و پر سر و صدای خود به ویژه دوره اپراهای حلقه نیبلونگ اختراع کرد. اجرای این اپراها در شهر بایرویت باعت شده که به این ساز توبای بایرویت نیز گفته شود.

پس از واگنر آهنگسازان دیگر مانند آنتون بروکنر، ریچارد اشتراوس و ایگور استراوینسکی برای این ساز آثاری نوشتند.

توبا
از سازهای بادی برنجی است. این ساز نسبتاً جدید است و در قرن نوزدهم به مجموعه سازهای ارکستر افزوده شده است. مهم‌ترین نقشی که به این ساز در آثار موسیقی سمفونیک داده شده در سمفونی فانتاستیک اثر هکتور برلیوز بوده است.